غم دلدار فکنده ست به جانم شررى | نگاهی به فقیهانی که شور شعر داشتند با تأمل در سروده‌های امام خمینی (ره)

به گزارش شهرآرانیوز، برای نمونه، می‌توان از محقق حلّی، فقیه قرن هفتم، یاد کرد که «شرائع الاسلام» او از کتاب‌های مهم فقه استدلالی است و قرن هاست در حوزه‌های علمیه شیعه تدریس می‌شود. این عالم بزرگ شاعر هم بود. اشعاری که او سروده است مشتمل بر نکات اخلاقی و حکمت آمیز و عرفانی است.

پس از آن، تا روزگار خودمان هم به افرادی برمی خوریم که فقیه بوده اند و ضمنا دستی هم در شعر داشته اند، کسانی مانندِ سهروردی یا شیخ اشراق (قرن ششم)، شیخ محمود شبستری (سده‌های هفتم و هشتم)، شیخ علی نقی کمره ‏ای و شیخ بهایی و میرداماد (سده‌های دهم و یازدهم)، ملامحسن فیض کاشانی (قرن یازدهم)، ملاهادی سبزواری (قرن سیزدهم)، میرزاحبیب خراسانی و محمدحسین غروی اصفهانی مشهور به «کمپانی» (سده‌های سیزدهم و چهاردهم)، محمدتقی ادیب نیشابوری و سیداسماعیل بلخی و مهدی الهی قمشه‏‌ای (سده چهاردهم) و جلال الدین همایی (سده‌های چهاردهم و پانزدهم).

از این بین، محمدحسین غروی اصفهانی (زاده ۱۲۹۶)، فقیه و اصولی، را با اشعارش برای حضرت زهرا (س) می‌شناسند. از قصاید اوست:
دختر فکر بکر من غنچه لب چو وا کند
از نمکین کلام خود حق نمک ادا کند
ناطقه مرا مگر روح قدس کند مدد
تا که ثنای حضرت سیدة النسا کند

اگر بخواهیم به بزرگان هم روزگار خودمان هم اشاره کنیم، می‌توانیم آیت ا... حسن زاده آملی، علامه طباطبایی، آیت ا... صافی گلپایگانی (که مجموعه اشعار عاشورایی او با نام «آفتاب مشرقین» منتشر شده است)، آیت ا... مکارم شیرازی و آیت ا... وحید خراسانی را نام برد.

آیت ا... وحید خراسانی در شعری به بیان اوصاف و ویژگی‌های شخصیتی حضرت زهرا (س) پرداخته است:
اى بلنداختر که ناموس خداى اکبرى
عقلِ کل را دخترى و علمِ کل را همسرى
زینت عرش خدا پرورده دامان توست
یازده خورشید چرخ معرفت را مادری

و آیت ا... مکارم شیرازی در شعری با عنوان «در کوی رضا» سروده است:
بر در دوست به امید پناه آمده ایم
همره خیل غم و حسرت و آه آمده ایم.
چون ندیدیم پناهی به همه ملک جهان
لاجرم سوی رضا بهر پناه آمده ایم

رهبر معظم انقلاب هم که با ذوق و قریحه شعری شان برای اهل ادبیات و شعر کاملا شناخته شده اند. در غزلی از ایشان با عنوان «شِکوه از خویشتن» می‌خوانیم:‌
می‌کند آشفته ام همهمه خویشتن
کاش برون می‌شدم از همه خویشتن‌
می‌کشد از هر طرف، چون پر کاهی مرا
وسوسه این و آن دمدمه خویشتن

شاعرانگی‌های امام خمینی (ره)

من به خال لبت‌ای دوست گرفتار شدم
چشم بیمـار تـو را دیـدم و بیمار شدم
فارغ از خود شدم و کوس اناالحق بزدم
همچو منصور خریدار سر دار شدم
غم دلدار فکنده ست به جانم شررى
که به جان آمدم و شهره بازار شدم

این غزل از رهبر کبیر انقلاب امروز زبانزد خاص و عام است، اما تا زمان درگذشت ایشان، جز تعداد کم شماری از نزدیکان، بسیاری از مردم نمی‌دانستند که امام خمینی شعر هم می‌گویند؛ نشر این غزل پس از رحلت ایشان دریچه تازه‌ای رو به سوی شخصیت امام باز کرد و موجب شد که پس از مدتی مجموعه اشعار ایشان هم به چاپ برسد. از همان زمان، بحث بر سر این اشعار نیز در مجامع ادبی آغاز شد.

آنچه در آغاز و پیش از هر نکته‌ای مطرح شد این بود که دیوان چاپی شامل همه اشعار امام نیست و بسیاری از اشعار ایشان در جریان مبارزه با نظام استبدادی پهلوی مفقود شده یا به یغما رفته است؛ با این همه، خوشبختانه، این دیوان اکثر اشعار ایشان را در بر دارد. همچنین، تاریخ سرایش اشعار مشخص نیست و فقط می‌توان تاریخ تقریبی برخی از آن‌ها را مشخص کرد.

این سروده‌ها نشان می‌دهد که امام خمینی (ره) با ادبیات سنتی و کلاسیک فارسی انس و الفتی داشته اند و گرایش ایشان به این نوع شعر موجب تأثیرپذیرفتن ایشان از مضامین معنوی شاعرانی، چون حافظ و سعدی شده است. گرایش عرفانی و فلسفی امام هم در روی آوردن ایشان به شعر بی تأثیر نبوده است؛ واژه‌ها و مضامین عرفانی این ادعا را تأیید می‌کند. 

براساس کتاب «زیبایی شناسی شعر امام خمینی (ره)»، اثری از حمیدرضا خان محمدی، امام از سنین نوجوانی شروع به استنساخ اشعار صحبت لاری، ملک الشعرا بهار و اشرف الدین قزوینی کرده و بر اثر غور بسیار در فرهنگ ایرانی-اسلامی و متون آن در آثار خود به آن‌ها توجه نشان داده اند، چنان که در بیش از ۱۰۰ نمونه به اشعار شاعرانی، چون مولوی و حافظ شیرازی استشهاد کرده اند. همچنین، تعداد رباعی‎های ایشان حکایت از آن دارد که در کنار غزل به این قالب هم بسیار علاقه‌مند بوده اند. 

امام در بعضی از اشعار خود با سرمشق قراردادن سروده‌های شاعران بزرگ اشعاری در وزن و قافیه مشابه سروده اند؛ مثلا، حافظ گفته است:
الا یـا ای‌ها الـساقی أدر کـاسـا و ناولـهـا
که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها
و امام سروده اند:
الا یا ای‌ها الـساقی بُرون بر حسرت دل‌ها
که جامت حل نماید یکسره اسرار مشکل‌ها

به گفته زنده یاد حمید سبزواری، پدر شعر انقلاب، «شخصیت عرفانی امام در شعرشان موج می‌زند، که وی را به شاعری عارف تبدیل کرده است. عرفان انسان را به جایگاهی والا می‌رساند و به همین واسطه اشعار امام نجات بخش جامعه خواهند بود.» هم وی معتقد بود که «شعر امام در راستای اهداف متعالی انقلاب اسلامی و بیان مسائل الهی و انسانی است که از خواندن آن‌ها عطر اشعار مولوی و حافظ به مشام می‌رسد.

 از طرفی دیگر، سبک امام سبک عراقی است و این سبک نیز به نوبه خود یادآور بزرگان عرصه شعر و شاعری است.» بنابراین، بن مایه اشعار امام خمینی (ره) عرفان اسلامی است. سبک امام نیز آمیزه‌ای از سبک هندی و عراقی است؛ به همین دلیل، ایشان را متأثر از حافظ و سعدی می‌دانند.

از دلایل علاقه امام خمینی به سعدی، می‌توان به گفته‌های حجت الاسلام عبدالکریم بی آزار شیرازی، از شاگردان ایشان، اشاره کرد. او، ضمن خاطره ای، می‌گوید: «به یاد، دارم چند ماه پیش از رحلت امام خمینی، یک روز صبح، حجت الاسلام رسولی محلاتی، رئیس دفتر حضرت امام، به بنده زنگ زد و گفت: «حضرت امام خواستار دیوان سه جلدی سعدی هستند؛ شما می‌توانید برایشان پیدا کنید؟

گفتم: با کمال میل. اما چرا سه جلدی، نه تک جلدی؟ اظهار کرد که امام می‌خواهند مجلدات کم حجم باشد تا بتوانند در قدم زدن‌های روزانه آن را با خود ببرند و به آسانی آن‌ها را مطالعه کنند. همان روز برایشان تهیه کردم و فرستادم.»

منابع: پایگاه خبری جماران، پرتال امام خمینی (ره)
خبرگزاری جمهوری اسلامی

در ادامه حتما بخوانید ویژه‌برنامه‌های تلویزیون در ۱۴ و ۱۵ خرداد + زمان پخش